εκτός ρυθμού,  περπατώντας. Αυτός  που  θα μπει  να  χορέψει  μπροστά   πρώτα  θα  παραγγείλει  στους  μουσικούς  τι  θα χορέψει  και  αφού  ετοιμάσει  το  μαντίλι  στο  χέρι  του,  το  δίνει  στον δεύτερο  και  δοκιμάζει  την  σταθερότητά  του. Δεν  ξεκινάει  όμως  αμέσως το  χορό. Αφήνει  για  λίγο  τους  μουσικούς να παίζουν  και με αρχίζει. Αυτό γίνεται,  για  να  μπορέσει  ο  χορευτής  να  αυτοσυγκεντρωθεί.Αφού  κρατηθεί  γερά  με  το  μαντίλι  γέρνει  το  σώμα  του,  όρθιο  χωρίς να  λυγίσει,  πλάγια  προς  τα  δεξιά. Το  κεφάλι γυρίζει  και  αυτό  δεξιά,  το βλέμμα  πέφτει  χαμηλά  στα  πόδια,  το  χέρι  έρχεται  πίσω  στη  μέση  και κάτω.  Τα  βήματα  είναι  βαριά  και  σε  κάθε  πάτημα  το  σώμα  ανατινάζεται.  Ο  καλός  χορευτής  στολίζει  το  χορό  του  με  καθίσματα,  στροφές   και κωλοκαθιές. Το  κάθισμα  γίνεται  στο  όγδοο πάτημα  και  μετά  έχουμε τίναγμα  και  στροφή  προς  τα  δεξιά  με  το  αριστερό  πόδι. Δεν παρατηρούνται   στο  τσάμικο  χτυπήματα  του  ποδιού  με  το  χέρι  και  ούτε χτυπήματα  του  χεριού  στο  έδαφος.Οι  κινήσεις  της  γυναίκας  στον  Τσάμικο  είναι  διαφορετικές  από εκείνες  του  άντρα. Αυτή  πατάει  με  σταθερότητα  σε  όλο  το  πέλμα  και  τα βήματά  της  είναι  πιο  γρήγορα. Χρησιμοποιεί,  για  να  ομορφύνει  το  χορό της,  ελαφρά  καθίσματα  και  στροφές. Όταν  κάνει  τη  στροφή  προς  τα αριστερά,  πιάνει  το  μαντίλι  και  με  τα  δυο  της  χέρια  και  περνάει  από κάτω. Η  στροφή  παρατηρείται με  ιδιαίτερη  συχνότητα  στο  χορό  της γυναίκας,  όπου  η  πρώτη διαγράφει  μεγάλη  περίμετρο, σε  θέση  αντιμέτωπη  προς  τον  δεύτερο,  μέχρι  την  ολοκλήρωσή  της.Οι  μελωδίες,  όλες   οργανικοί  σκοποί,  που  χορεύονται  ως  αργοί τσάμικοι  χοροί  είναι: το  Λιασκοβίκι,  ο  Μπιρμπίλης,  ο  Ήλιος,  η Παπαδιά,  η  Καρακάξα,  η  Ιτιά  η  Καρπενησιώτικη,  το  Μαχαλιώτικο και  το  Ράστ. Πρώτο  σε  προτίμηση  μουσικό  κομμάτι έρχεται  η  Καρακάξα. Χορεύεται  σχεδόν  αποκλειστικά  από  τους  άντρες.  Το  χαρακτηριστικό  της είναι  το  ‘’γύρισμα‘’ της  μουσικής  που  κάνουν  οι  οργανοπαίχτες. Ολόκληρη  η  μελωδία  είναι  χωρισμένη  σε  τρία  διαφορετικά  μέρη. Το ξεκίνημα  γίνεται  με   το  Τσάμικο  (1ο  μέρος), θα  το  γυρίσουν  μετά  στη Ρούσα (2ο  μέρος), που   χορεύεται  με  τον  τρόπο  που  περιγράφεται παραπάνω  και  τέλος  στα  Μασούρια  (3ο  μέρος),  συρτό  χορό  με  πιο γρήγορο  ρυθμό.

 

2.1.  Ραστ

 

2.2.  Καρακάξα

   Τσάμικος  χορός  με  χαρακτηριστικό  του  τα  μικρά  και  σχεδόν επιτόπια  βήματα. Θεωρείται  από  τους  ντόπιους  χορός  λεβέντικος.             Σύμφωνα  με  την  παράδοση  παίρνει  την  ονομασία  του  από  το  ομώνυμο πουλί  και  αυτό  γιατί  οι  κινήσεις  που  κάνει  ο  πρώτος  του  χορού μοιάζουν  με  τις  κινήσεις  του  ομώνυμου  πουλιού ,  όταν  αυτό  περπατά στην  εξοχή.Η  μελωδία  αποτελείται  από  τρία  μέρη.  Το  ξεκίνημα  γίνεται με  το τσάμικο,  ύστερα  οι  γύφτοι  μουσικοί  το  ‘’γυρίζουν ‘’στο  συρτό  η  ‘’Ρούσα ‘’ και  στη συνέχεια  ο  ρυθμός  ανεβαίνει,  γίνεται  πιο  γρήγορος  με  την ονομασία  ‘’Μασούρια ‘’.

 

3.    Συρτός

     Η  ονομασία  ‘’Συρτός’’  σημαίνει  ότι  ο  πρώτος  του  χορού  είναι  ο οδηγητής,  αυτός  που  έχει  την  πρωτοβουλία  των  κινήσεων  και  αυτός ‘’σέρνει’’  τους άλλους  πίσω του,  που  τον ακολουθούν  πιστά.Εκείνο  που  χαρακτηρίζει τους  συρτούς  χορούς γενικά  είναι  η  ηρεμία, η  χάρη  και  η  απλότητα  των κινήσεων.  Οι  συρτοί  χοροί  είναι  έκφραση της  ειρηνικής  ζωής,  όπου  κυριαρχεί  το αίσθημα  της  ευφορίας  και  της λεπτής  αισθαντικότητας.  Γι’  αυτό  και  χορεύονται  κατά  προτίμηση  από τις  γυναίκες.  Συναντιέται  με  έξι  ή  δώδεκα  βήματα.Ο  χορός  αυτός  έρχεται  πρώτος  στις  προτιμήσεις  των  γυναικών, οι οποίες  επιλέγουν  συρτούς  τετράσημους  σε  γρήγορο  τέμπο  ή επτάσημους,  ενώ   για  τους  άντρες  θεωρείται  χορός  ‘’της  σειράς‘’, δηλ. απλός,  χορός   για  όσους   δεν  ξέρουν  να  χορεύουν.  Χορεύεται  με  έξι πατήματα ( 1-2,3,4-5,6 ).Εδώ  η  γυναίκα  διαφοροποιεί  τις  κινήσεις  της  ως  προς  τον  δεύτερο, ως  προς  το  μαντίλι  και  ως  προς  τους  συγχορευτές  της.  Προς  το  τέλος   του  μουσικού  κομματιού   ο  ρυθμός  γίνεται  πιο γρήγορος   και  συχνά  οι  ζουρνάδες  σταματούν  και  ακούγεται  μόνο  ο ξερός  ήχος  του  νταουλιού  ( είναι  αυτό  που οι  ντόπιοι  λένε ξεροντάουλο). Τότε   ο  χορός  γίνεται  ‘’στον  τόπο‘’. 

 

3.1.  Ο  αργός  Καλαματιανός

     Χαρακτηριστικός   οργανικός  σκοπός, που χορεύεται από  γυναίκες   και άντρες  αλλά   με  ιδιαίτερη  προτίμηση   από  τους  άντρες   είναι  η  Ρούσα. Έχει  ρυθμό  επτάσημο,   που  τελειώνει   σε  γοργό  τετράσημο. Αποτελείται από  δώδεκα  πατήματα.Ο  άντρας  χορευτής  χορεύει  με  σοβαρότητα  και  αυτοσυγκέντρωση και  δεν  αφήνει  περιθώρια  διάσπασης,  ενώ στολίζει  το  χορό  του  με διάφορες  φιγούρες. Αυτές  συνήθως  είναι  δυο  καθίσματα, στο  πρώτο  και στο  τέταρτο  πάτημα,  με  μια  μικρή  εκτίναξη  προς  τα  πάνω  σε  δεύτερο χρόνο   και  μια  γρήγορη  στροφή  προς  τα  δεξιά  στο  τέσσερα  σε  ένα χρόνο. Ο  χορός  του  διακρίνεται  από  έντονη, κοφτή  και  απότομη  κίνηση. Όταν   ο  ρυθμός  αλλάξει,  τα  πατήματα  γίνονται  έξι. Σε  κάποια  στιγμή   ο πρώτος  αφήνει  τα  χέρια  του  και  χορεύει  ελεύθερα. Γυρίζει  την  πλάτη  του προς  τους  συγχορευτές  του  και  το  μέτωπο  προς  τη  φορά  του  κύκλου. Ανοίγει  τα  χέρια  του   στην  έκταση,  λυγισμένα  ελαφρώς  στον  αγκώνα και  κινεί  ελαφρά  τους  ώμους,  χορεύει  για  λίγο  και  μετά  ξαναπιάνεται  με τον  δεύτερο. Αυτό  γίνεται  συνήθως  από τους  γεροντότερους.Οι  νεότεροι, όταν  ο  ρυθμός  γίνει  πιο  έντονος, χορεύουν  ‘’στον  τόπο’’ και  τους  ζουρνάδες  πολλές  φορές  να  σταματούν  και  να  ακούγεται  μόνο το  νταούλι , ‘’ξεροντάουλο‘’.  Χορεύουν  ο  ένας  δίπλα  στον  άλλον, στη φορά  του  κύκλου  και  με  μέτωπο  προς  το  κέντρο  ή  ελεύθερα,  χωρίς  ο πρώτος  να  πιάνεται  στον  κύκλο,  με  το  μέτωπο προς  τον  δεύτερο. Τέτοια χορευτική  στιγμή  τη  χαρακτηρίζει  ένταση, κέφι  και  ζωντάνια. Πολλές φορές  λύνεται  από  τον  κύκλο  και  ο  δεύτερος  και  χορεύουν  και  δυο  τους αντικριστά  στο  εσωτερικό  του  κύκλου. Καθώς  ο  ρυθμός  γίνεται  όλο  και πιο  γρήγορος,  μεγαλώνει   η  ένταση,   και   όταν  αυτή  φτάσει  στο αποκορύφωμα  γίνεται  και  το  κλείσιμο  του  χορού.Με τον  τρόπο  αυτό  χορεύονται  και  άλλες  μελωδίες  όπως  :‘’Τα Μασούρια‘’, ‘’Τα   Μανουσάκια‘’,  ‘’Βρύση  μου  μαλαματένια‘’  κ.ά.

 

4.    Καρδερίμ’   Αιτωλικιώτικη  πατινάδα.

 

5.    Μπαντουνάδα

    Μπαντονάδα  λέγεται  η  βόλτα  που  κάνουν  οι  αρματωμένοι  στα δρομάκια  της  πόλης, τραγουδώντας  και  χορεύοντας. Αυτό  γίνεται συνήθως  τις  πρωινές  ώρες  μετά  το  τέλος   του  γλεντιού.Ο  συρτός  αυτός  ακολουθεί  μετά  το  χορό  των  αρματωμένων στην κεντρική  πλατεία (23  Αυγούστου)  κι  όταν  αυτοί  κάνουν  τη  βόλτα  τους   στους  κεντρικούς  δρόμους   του  Αιτωλικού. Έχοντας  πίσω  τους ζουρνάδες  προχωρούν  χορεύοντας  χωρίς  να  πιάνονται,  ελεύθερα , με  τα χέρια  τους  σηκωμένα  ψηλά  και  φωνάζουν  ‘’Όπα! Όπα! Όπα!‘’. Και  ενώ χορεύουν  σχεδόν  στον   ‘’τόπο‘’, ξαφνικά  οι  πρώτοι  θα  κάνουν  ένα απότομο  ξεπέταγμα  μπροστά  και  θα  σταματήσουν  χορεύοντας αντικριστά  περιμένοντας  και  τους  άλλους  ή  ξαναγυρίζουν  πίσω  με  τον ίδιο  τρόπο. Το  μουσικό  κομμάτι,  που  συνήθως  έπαιζαν  οι  παλιοί μουσικοί,  ήταν  το  ‘’Καρδερίνι‘’.Τα  βήματα  του  χορού  είναι  εξ (δύο  τριαράκια ) σε  ρυθμό  2/4.

 

6.    Πιπέρι

      Είναι  κωμικός  μιμητικός  χορός. Χορεύεται  και  από  τους αρματωμένους  και  από  τους  καβαλαραίους. Οι  πρώτοι  τον  χορεύουν μόνο στο  χώρο  της  Αγι’ - Αγάθης  το  βράδυ  της  21ης  Αυγούστου. Από  τους δεύτερους  χορεύεται  και  στο  Αιτωλικό  τις  μέρες  που  γλεντούν  εκεί.Το  πιπέρι  χορεύεται  πάντα  με  το  αντίστοιχο   τραγούδι  ‘’Πώς  το τρίβουν  το  πιπέρι‘’,  που  τραγουδιέται  ή  από  τους γύφτους οργανοπαίχτες  ή  από  τους  ίδιους  τους  χορευτές.  Ο  ρυθμός  του  είναι τετράσημος  σε  αργό  τέμπο  άλλοτε  με  εναλλαγές  του  ρυθμού,  αργά - γρήγορα  και  άλλοτε  όχι.  Χορεύεται  συνήθως  με  τα   βήματα  του  συρτού. Ο  πρώτος  του  χορού  είναι  αυτός  που  συνήθως  οδηγεί  το  τραγούδι, αλλά  και  τους  άλλους  να  κάνουν  ό,τι  ο  ίδιος  τραγουδάει,  αρχίζοντας πρώτος  αυτός  να  κάνει  ό,τι  λέει  το  τραγούδι.

 

7.   Χασαποσέρβικο  Αιτωλικού

    Ο  χορός  στο  Αιτωλικό  χορεύεται  με  έξι  βήματα  αρχίζοντας  το  χορό με  το  αριστερό  πόδι . Είναι  ο  πιο  ‘’δημοφιλής‘’  χορός  του  Αιτωλικού  και χορεύεται  σε  κάθε  γλέντι,  όπου υπάρχει  συμμετοχή  ζουρνά,  απ΄ όλες  τις ηλικίες,  άντρες  και  γυναίκες.  Η  λαβή  του  είναι  από  τους  ώμους. Δεν υπάρχει  ιδιαίτερο  χορευτικό  φόρμα.  Οι  άντρες  χορεύουν  μαζί  με  τις γυναίκες σε  οποιαδήποτε  θέση. Άλλες  μελωδίες.  Άλλες  μελωδίες  οι οποίες  ακούγονται  στο  πανηγύρι  είναι  το Καραβλάχικο  και  η  Γαλάτα.  Είναι  αργοί  καθιστικοί  σκοποί  του τραπεζιού,  οι  οποίοι    παίζονται  συνήθως  στο  ξεκίνημα  του  γλεντιού  και έχουν  ως  σκοπό  να  φέρουν  τους  πανηγυριστές σε  κατάσταση  κεφιού. Παλαιότερα,  οταν  μετά  το  χορό  στην  κεντρική  πλατεία  οι  αρματωμένοι έκαναν  την  καθιερωμένη  βόλτα  στους  δρόμους  του  Αιτωλικού,  οι μουσικοί  έπαιζαν  μια  ξεχωριστή  μελωδία,  η  οποία  αποτελούνταν  από δυο  μουσικά  μέρη  αργό - γρήγορο ,  το  Καρδερίνι.  Σήμερα  η  μελωδία  αυτή  έχει  ξεχαστεί  απ’  τους  μουσικούς. 

​

Πηγή: Από το βιβλίο του Γ.Χ.Κομζιά, ‘’Το πανηγύρι της Αγι’ – Αγάθης‘’ , Αιτωλικό 1999