‘’Να τα πούμε;‘’. Αυτή την ερώτηση απεύθυναν τα παιδιά προς τους νοικοκυραίους που τους άνοιγαν τις πόρτες των σπιτιών τους, περιμένοντας την απάντηση ‘’πείτε τα'’, για να αρχίσουν τα ευχετικά κι εγκωμιαστικά τραγούδια, τα κάλαντα.
Ψάλλονται δε αυτά, κυρίως, από παιδιά αλλά και από ενήλικα άτομα, είτε μεμονωμένα είτε καθ' ομάδας, που περιέρχονται οικίες, καταστήματα, δημόσιους χώρους κ.λπ., εθιμικά κατ’ έτος, κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών, όπως των Χριστουγέννων, της πρωτοχρονιάς, των Θεοφανίων, ακόμη και των Βαΐων (ή του Λαζάρου), με εξαίρεση εκείνων της Μεγάλης Παρασκευής που είναι κατανυκτικά.
Σκοπό τους ήταν, αφενός μεν να υπενθυμίσουν, αναγγείλουν, τονίσουν την έλευση είτε κάποιας χαρμόσυνης γιορτής (όπως τη γέννηση του Χριστού) είτε κάποιου θλιβερού γεγονότος (Μεγάλη Εβδομάδα, Σταύρωση του Χριστού) κι αφετέρου να εκφράσουν ευχές σε φίλο, γείτονα ή άρχοντα και γενικά σε κάθε νοικοκύρη, τόσο για τον ίδιο όσο και για τα άλλα μέλη της οικογένειάς του που επισκέπτονταν ή συναντούσαν οι καλαντάρηδες, με κίνητρο να αποκομίσουν είτε κάποιο φιλοδώρημα ή τα ‘’καλοχερίδια‘’ όπως τα λένε στην Κρήτη, δηλαδή τα πάσης φύσεως γλυκά ή ακόμη και αγαθά, όπως αυγά, στάρι και λάδι.
Πολλές φορές, όταν δεν υπήρχε φιλοδώρημα ή ήταν ευτελές, τότε τα παιδιά συνέχιζαν με πολύ δυνατή φωνή έξω από την οικία δίστιχα σκωπτικά, επαναλαμβανόμενα:
''Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες,
άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!'' Τα κάλαντα που προήλθαν από τις Βυζαντινές Καλένδες ανάγονται, κατά τύπο και όχι βεβαίως κατά περιεχόμενο, από το γνωστό έθιμο των αρχαίων Ελλήνων της Ειρεσιώνης.
Ο μεγάλος αριθμός των διαφόρων παραλλαγών εξανάγκασε να διακρίνονται αυτά σε εθνικά ή αστικά και στα τοπικά ή παραδοσιακά (κατά περιοχή).